უსკოლობა უგზოობასთან ერთად მთავარი მიზეზია, რის გამოც ხეობის 8 სოფლიდან ხირაუშა და უბანი უკვე ნასოფლარებია, ქვემო ხორხში -18, ზემო ხორხსა და სონდისველაში 10-10, ლაუშაში 5, მენესოში -3, ბზიკურთკარში კი 1 ერთი ადამიანიღა შემორჩა.

დიანამ პირველ კლასში სწავლა ჟინვალის სკოლაში დაიწყო. მშობლებმა ბინა იქირავეს, რომ ბავშვს საბაზო განათლება მიეღო. ოჯახი ორად გაიყო. დედა დიანას გაჰყვა, 5 წლის ნინო, რომელსაც სკოლა ჯერ არ უწევდა, მამასთან დარჩა, ქვემო ხორხში. ბინის ქირის გარდა ოჯახს ტრანსპორტირების ხარჯებიც მძიმე ტვირთად დააწვა. მეორე კლასიდან დიანა თიანეთის რაიონში, სოფელ ზარიძეების სკოლაში გადაიყვანეს, ნინომაც ამ სკოლაში დაიწყო სწავლა. ზარიძეებში ბავშვების ბებია და პაპა ცხოვრობენ. 2 წელი იქ ისწავლეს, მაგრამ მშობლებს რომ მოსწყდნენ, ძალიან განიცადეს. 2019 წელს ბავშვებმა სწავლა ანანურის სკოლაში გააგრძელეს. ანანური ქვემო ხორხთან ყველაზე ახლომდებარე სოფელია, სადაც სკოლაა.

ქვემო ხორხიდან ანანურამდე 19 კილომეტრია. გზა ცუდია, ორმოებით სავსე. რამდენიმე ადგილას მეწყერია, ზოგან ქვათაცვენის ადგილია. მშობლებმა ანანურში სახლი იქირავეს. ბავშვებთან დედა  დარჩა, სოფელში მამა, რომელსაც ძველი სატვირთო მანქანით, გოგონები კვირას ჩაჰყავს ანანურში, პარასკევ საღამოს კი უკან აბრუნებს. ოჯახს იმდენად უჭირს, რომ ქვემო ხორხში ერთოთახიანი სახლის სახურავი ვერ გაამაგრეს და წყალი ჩასდით, მაგრამ ბავშვების განათლებაზე რომ ეზრუნათ, არ უყოყმანიათ.

ბავშვების დედა თამარ ჩიტაური ბევრ ისეთ შემთხვევას იხსენებს, როცა სახლში ვერ დაბრუნდნენ ან პირიქით, ქვემო ხორხში ჩარჩნენ და ზედიზედ რამდენიმე დღე ან კვირა, ბავშვები სკოლაში ვერ ჩაიყვანეს:

„4-5 კაცი თუ მოგროვდა სოფელში, შორი-შორს ვცხოვრობთ, ხმა თუ გავაგონეთ ერთმანეთს, მიდიან და ხელით წვალობენ, ხელით ყრიან თოვლს ან ნაშალს, რომ გზა გაიხსნას. ავად რომ გახდეს ვინმე, სასწრაფო მაინც ხომ უნდა მოვიდეს. ასეთ დროს გაკვეთილები უცდებათ, ვეღარ გავდივართ ხორხიდან.

ეს გზა ბავშვებისთვის ძალიან დამღლელია. აქედან ანანურამდე ჩასვლას საათნახევარზე მეტი სჭირდება. საშუალებაც რომ გვქონდეს და ყოველდღე ვატაროთ, ვერ შეძლებენ, პატარები არიან. ამდენი დრო გზაში, ჯაყჯაყში... მერე გაკვეთილზე როგორ უნდა ისხდნენ?

ამიტომ ვიქირავეთ ბინა და პარასკევს მაინც ვცდილობ, სახლში ამოვიდეთ, რომ აქაც მივხედოთ რამეს“.

სამი წლის წინ, თვითმმართველობის არჩევნებამდე, მთელს ხეობაში ერთადერთ ბავშვიან ოჯახს ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლებმა უთხრეს, რომ ხელმოწერები შეეგროვებინათ სკოლის გახსნის მოთხოვნით. თამარმა ექვსივე სოფელი შემოიარა. „3 წელი გავიდა იმის მერე და ყური არავინ დაგვიგდო. რესურსცენტრის უფროსსაც შევხვდით, საერთოდ არაფრად ჩაგვაგდეს, რომ  ამხელა ხეობაზე, ეს ორი ბავშვი ასეთი ტანჯვით არ ყოფილიყო.

ორი ბავშვის გამო ხორხში სკოლას ვინ გახსნისო, მაგრამ როცა ადამიანს სხვაგან სახლი არ აქვს, რა უნდა ქნას? არ არის სახელმწიფო ვალდებული, რომ სკოლა მაინც გვქონდეს? გასაქცევი რომ მქონდეს, მეც გავიქცეოდი აქედან“.

ხორხის ხეობაში 8 კლასიანი სკოლა 1989 წლამდე არსებობდა. ახლა მხოლოდ ნანგრევებია დარჩენილი სონდისველაში, რომელიც ხეობის ყველაზე დიდი სოფელი იყო 1985 წლამდე, ვიდრე მდინარე არაგვის ხეობაში ჟინვალის წყალსაცავს ააშენებდნენ. ხორხისკენ მიმავალი გზა, რომელიც ჟინვალიდან იწყებოდა და პირდაპირ ხეობაში შედიოდა, წყალმა დაფარა. უგზოდ დარჩენილ სოფლებს ახალი, შემოვლითი გზა გაუჭრეს, რაც ძველზე ბევრად ცუდი და 20 კილომეტრით გრძელია.

გასული წლის მარტიდან, რაც Covid 19-ის გავრცელების პრევენციის მიზნით სკოლები ონლაინსწავლებაზე გადავიდნენ, დიანა და ნინო სწავლას თითქმის მთლიანად გამოეთიშნენ. დედა, თამარ ჩიტაური ამბობს, რომ ტექნიკის არქონის გამო, გაკვეთილებს ფაქტობრივად ვერ ესწრებოდნენ. „ორივე ბავშვს ერთდროულად ვერ ვასწრებდი გაკვეთილებს. თუ დიანას ჩავრთავდი, ნინოს უცდებოდა. დიანა რომ ამთავრებდა, მერე ვრთავდი ნინოს, თუ მას იმ დროს ჰქონდა გაკვეთილი. ერთი ტელეფონი გვაქვს. ვერაფერი ვერ გავიგეთ ამ ონლაინგაკვეთილებზე საერთოდ“.

დუშეთის საგანმანათლებლო რესურსცენტრის უფროსის  დავით ოსეფაშვილის განცხადებით, ბავშვების მშობელმა უნდა მიმართოს ანანურის სკოლის დირექტორს, რომ სახელმწიფო დაფინანსებით, სკოლამ მათი ტრანსპორტირება უზრუნველყოს.

- ხორხიდან ანანურამდე და პირიქით 40 კილომეტრია, ცუდი გზაა, ზამთარში უარესი. როგორ ფიქრობთ, ბავშვები ყოველდღიურად ამხელა მანძილს რომ გაივლიან, ეს მათთვის პრობლემური არ იქნება ან სწავლას შეძლებენ?

- 40 კილომეტრი ბევრია, მაგრამ ანანურის სკოლას პანსიონი არ აქვს, რომ იქ ვაცხოვროთ. მოვიკითხავ ამ საკითხს. რა გვარის ბავშვები არიან? აბა, ორი ბავშვისთვის ხორხში სკოლას ვინ გახსნის?!“

საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის თანახმად, ყველას აქვს განათლების მიღებისა და მისი ფორმის არჩევის უფლება. დაწყებითი და საბაზო განათლება სავალდებულოა.

დიანა და ნინო წიკლაურების გარდა, ხორხში სკოლის გახსნას ჟიჟიაშვილების ხუთი ბავშვიც ელოდება. ბავშვებს საბაზო განათლება რომ მიეღოთ, მშობლები იძულებულები გახდნენ, ხეობიდან წაეყვანათ.